Maayong adlaw kaninyo mga higala!
 
Tugoti ako ninyo sa pagpaambit niining mahinungdanong hisgotanan bahin sa pinulongang Binisaya.
 
Kung atong subayon o utingkayon ang kasaysayan sa pinulongang Binisaya, tingali wala pa'y natala nga eksaktong panahon o lugar kung diin nagsugod ang paggamit niining maong pinulongan. Wala ni isa kanato ang makasugilon kung kinsa ang mga tawong unang migamit sa maong pinulongan o kinsa ang nagtudlo kanila sa paggamit niini.
 
Sa akong kabahin, isip usa ka bisayang dako nga nahimugso sa matambok nga yuta sa Davao del Sur, sayon lamang kaayo subayon ang kasaysayan kung ngano Binisaya man ang among pinulongan, bisan tuod taga Mindanao kami. Sa akong pagtuon, niadtong panahon nga ang nasud Pilipinas nahisakop pa sa rehemeng Amerikano hangtod na sa pagkamugna sa gobyernong gitawag ug Commonwealth, gidasig sa mga Amerikano lakip na ni Pangulong Manuel L. Quezon, pinaagi sa Land Settlement Program, ang mga katawhan sa Cebu o Sugbu ug uban pang bahin sa Luzon ug Visayas nga molangyaw ngadto sa lain-laing lugar sa Mindanao. Niadtong panahona, mga nitibo sama sa B'laan, Mandaya, Kaolo, Bagobo, mga igsoon natong Muslim, ug uban pa ang namuyo sa maong halapad nga yuta. Kay lagi libre man ang pagbiyahe sa mga buot molangyaw, aduna pa'y gigahin nga puhonan alang sa pagpatukod ug mga balay, pagpalit ug yuta, ug kapital sa pagpanguma, niliboan ang nadasig sa pagpuyo sa Mindanao. Ug lakip sa maong hut-ong ang akong mga apohan nga gikan pa sa yuta sa Bohol, Argao, ug Moalboal, Cebu. Mao'y hinungdan nga mikuyanap ang pinulongang Binisaya sa yuta sa Mindanao ug ngano usa ako ka Bisayang Dako.
 
Apan dili kana mao ang hisgotanan nga buot kong ipasibaw. Tinuod nga lisud subayon ang kasaysayan sa pinulongang Binisaya. Apan ang pangutana, nganong wala pa ma'y namugna nga estruktura ang maong pinulongan sa kadugay na niini? Kung sa pinulongang Ingles aduna'y gitawag ug 'grammar' ug sa Tagalog gitawag ug 'balarila', unsa ma'y tawag niini sa pinulongang Binisaya? Aduna ba? Kung ilawom sa 'grammar' o 'balarila' aduna'y pulong nga 'noun' o 'panggalan' sa Tagalog, unsa man kini sa Binisaya? Ang ubang kabahin sa gitawag ug 'parts of speech' sa Ingles sama sa verb, adjective, pronoun, adverb, preposition, conjunction ug uban pa nga aduna'y hubad sa Tagalog nga pandiwa, panag-uri, panghalip, pang-abay, ug uban pa, unsa ma'y hubad niini sa pinulongang Binisaya? Aduna ba? 
 
Kung aduna ma'y namugna nga estruktura sa pinulongang Binisaya, ug kung kinsa man ang nagmugna o nagpasiugda niini, dawata ang akong kinasingkasing nga pagdayeg sa inyong kakugi ug kaalam. Hinaut nga inyo na kining ipakaylap sa mas labing madaling panahon. Ug kung ugaling wala pa'y namugna nga estruktura sa pinulongang Binisaya, hinaut sugdan na kini aron usab maitudlo sa mga Bisayang Dagko sama kanako.
 
Daghang salamat ug ang kalinaw sa kanunay maanaa kaninyo.
 
Sherwin M. Cesar
Padada, Davao del Sur