Asa gikan ang pulong nga "bayanihan"?

Niadtong miaging bulan, apil ko sa natahasan paghimo-ug panuki-duki kon unsa ang gitan-aw sa mga tawo nga pinakamahinungdanong pamaagi aron makasagubang sa kalisod. Usa sa migawas sa among pagtuon mao ang bayanihan. Kini migawas sa mga tubag sa mga tawo gikan sa lain-laing dapit sa atong kapupud-an.

Sumala sa mga nahaunang mga artikulo ug pagtuon, ang bayanihan gihubad sa pinulonganga Englis ngadto sa "helping each other," "spirit of communal unity and cooperation" ug uban pa. Human nako mabasa ang mga hubad sa Englis, akong gitun-an kon asa gyod gikan ang maong pulong. Akong gipangita pinaagi sa google ug nasubay nako nga daghan nag-ingon nga gikan kuno sa pulong "bayan." Dili ko kombensido. Sa akong pagpamalandong gikan ni sa pulong "bayani." 

Ang akong nadiskobre nga ang pulong bayanihan nagsunikad kini sa usa ka karaang pulong nga bay kon "house" sa Englis. Kining maong pulong gigamit sa atong katigulangan posible sa panahon nga wala pa ang pinulungan nga Bisaya ug Tagalog. Sa ngadto-ngadto, nahimo kining balay sa Cebuano ug Waray, bahay sa Tagalog, bayay sa Surigaonon ug Manobo, ug walay sa Maranao. 

Sa pinulongan nga Bisaya ug Tagalog, ang mga litra nga pangsumpay (suffix) nga "an" kon idugang sa usa ka pulong, makamugna ug bag-ong pulong nga nagpasabot ug lugar diin naa ang nahauna nga pulong sama sa humayan (lugar nga naay humay), kahoyan (lugar nga naay kahoy) ug uban pa. Subay niini, ang pulong nga bay mahimong bayan nga nagpasabot lugar nga naay mga bay ug kon naay mga bay, naa poy mga tawo nga nagpuyo. Ang pulong bayan, mao ang gigamit sa mga Tagalog. Gikan sa pulong bayan namugna ang pulong nga bayani nga gihuban na karon sa Englis nga hero. 

Ang bayani mao ang usa ka tawo nga andam motampo ug bisan unsa alang sa kaayohan sa bayan, mahimong butang, pagkaon, kusog, o kahibalo basta alang sa kaayohan sa tanan. Ang kinaiya sa usa ka bayani ordinaryo nga kinaiya natong mga Filipio ug ang bayanihan sa kanunay kanunay natong gihimo, apan nganong nahimo mang espesyal ang pulong nga bayani. 

Panahon sa paghari sa mga Espanyol, ang mga Filipino ginamandoan sa mga prayle ug sa opisyal sa gobyerno. Taas ang panahon nga walay mibarog ug nakigbisog alang sa atong kagawasan. Halos ang tanan midawat na lang sa mapait nga kahimtang. Kadtong wala makadawat, nangadto sa kabukiran aron makalikay sa panaug-daog sa mga Katsila. Adunay mga lider nga nangahas sa pagsukol bisan ko mahimutang sa panganib ang ilang kinabuhi. Ang uban misakripisyo gyod sa ilang kinabuhi. Sila ang nahimong larawan sa pagka-bayani. Dinhi nagagikan ang panultihon nga "magpakabayani" nga usahay mahimong "ayaw paalig-alig pagpakabayani." Apan ang pulong bayanihan padayon nga nagpasabot nga magtinabangay ug magtampohay. Unta mahimo kitang andam kanunay magpakabayani ug mosalmot sa bayanihan.